انواع دندان
دندان شیری (Deciduous Tooth)
تعداد دندان های شیری ۲۰ عدد (۱۰ عدد در هر فک) می‌باشند که در نیمه هر فک دو دندان پیشین، یک دندان نیش، دو دندان آسیای کوچک قرار گرفته است. تکامل دندان های شیری از دوره جنین و در آمدن آنها پس از تولد و از ۶ ماهگی شروع می‌شود و پس از مدتی ۳۲ دندان اصلی به مرور جایگزین دندان های شیری می‌شوند. از آنجا که دندان های شیری پایه و اساس دندان های اصلی و دائمی هستند، مراقبت از آنها و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان ضروری می‌باشد.
دندان دائمی (Dermanent Tooth)
این دندان ها ۳۲ عدد (۱۶ عدد در هر فک) می‌باشند که در نیمه هر آرواره دو دندان پیشین، یک عدد دندان نیش، دو دندان آسیای کوچک و سه دندان آسیای بزرگ قرار دارد. رویش دندان های دائمی از شش ماهگی شروع و آخرین دندان های آسیای بزرگ به نام دندان های عقل در سنین بیست سالگی در می‌آیند. توضیح اینکه دندان های آسیای بزرگ فاقد دندان های شیری هستند. ۳۲ دندان دائمی، به شرح ذیل تقسیم بندی و نامگذاری شده‌اند:
دندان های پیشین یا پیش یا قدامی و یا انتریور (Anterior Tooth)
به چهار دندان جلویی در فک بالا و پائین (جمعاً هشت دندان)، دندان های قدامی گفته می شود. دندان های قدامی بزرگ، تخت و دارای لبه تیز و باریک هستند که برای بریدن لقمه کاربرد دارند و تک ریشه ای هستند.
دندان های نیش (Canine Tooth)
در طرفین دندان های قدامی، دندان های نیش قرار دارند. شکل و ساختار آنها ضخیم و برجسته است که منتهی به یک سر تیز و برنده می‌شوند. این دندان ها برای بریدن قطعات گوشت بسیار مناسب هستند.
دندان های خلفی (POSTERIOR TOOTH)
دندان های آسیای کوچک (Premolar Tooth)
کنار هر دندان نیش، دو دندان آسیای کوچک (جمعاً هشت عدد) قرار دارند که فاصله بین دندان های نیش تا آسیای بزرگ را پر می‌کنند. سطح روی آنها پهن و تخت و لبه‌های آنها تیز و عاج دار می‌باشد. دندان های آسیای کوچک کنار نیش ها، دو ریشه‌ای و دندان های آسیای کوچک کنار آسیاهای بزرگ، تک ریشه‌ای هستند. در فک پائینی، تمامی دندان های آسیای کوچک، تک ریشه‌ای می‌باشند.
دندان های آسیای بزرگ (Molar Tooth)
سه دندان آخر در طرفین فک های بالا و پائین، دندان های آسیای بزرگ هستند که شمار آنها جمعاً به دوازده عدد می‌رسد که به ترتیب آسیای اول، دوم، سوم نامیده می‌شوند. دندان های آسیای اول، دقیقاً کنار دومین دندان آسیای کوچک قرار داشته و به دندان های آسیای شش سالگی هم معروف می‌باشند.
دندان عقل (Wisdom Tooth)
دندان های آسیای بزرگ سوم که به دندان عقل نیز معروف می‌باشند، در انتهای فک ها واقع شده و معمولاً بین ۱۶ تا ۲۰ سالگی شروع به در آمدن می‌کنند. از آنجایی که دندان عقل، آخرین دندانی هست که در می‌آید، عمدتاً روی فک جای کافی برای رشد آنها باقی نمی‌ماند. اگر دندان ها بهم فشرده و فک کوچک باشد، ممکن است دندان های عقل زیر سایر دندان ها یا استخوان فک نهفته شوند. اگر تنها قسمتی از دندان عقل دربیاید ایجاد درد و ناراحتی خواهد کرد که در آن صورت باید با جراحی از دهان خارج شود.
اجزای دندان
مینای دندان (Enamel)
سخت ترین ماده موجود در بدن است که لایه شفاف سطح دندان را تشکیل می دهد. این بخش از دندان علاوه بر حفاظت از دندان در زیبایی دندان تاثیر عمده ای دارد. مینا با پوشاندن سطح تاج باعث محافظت از آن در برابر اعمال جویدن و وسایل ساینده می شود، سختی این ماده امکان محافظت نسبی مینا و دندان را از پوسیدگی فراهم می کند. با تخریب مینا توسط پوسیدگی یا شکستگی دندان امکان ساخت مجدد آن توسط بدن وجود ندارد.
عاج دندان (Dentin)
عاج یک ماده ی سخت زنده بوجود آمده از تعداد زیادی لول های کوچک (میکروتوبول) می باشد. قسمت عمده بافت دندان از عاج تشکیل شده است که در زیر لایه مینا قرار گرفته است. عاج بطور مداوم در طی عمر انسان تشکیل می شود. پوسیدگی (Dental Caries) اغلب به مینای دندان نفوذ می کند و سپس از عاج دندان سر بیرون می آورد. سختی عاج به اندازه سختی مینا نیست بنابراین سرعت پیشرفت پوسیدگی در آن سریع تر است.
مغز دندان (Pulp)
بخش زنده داخلی دندان (پالپ) شامل اعصاب، خون و عروق لنفاوی و باقیمانده ی بافت هایی می باشد که در اصل دندان را شکل می دهند. عصب دندان به همراه رگ های خونی در بخش مرکزی دندان قرار گرفته اند. این توده در ریشه به صورت کانال و در تاج به صورت حفره وجود دارد. اعمال مربوط به تغذیه دندان، حس دندان و همچنین وظیفه ساخت عاج جدید به عهده این بخش از دندان است. با ملتهب شدن این بافت به دلیل ترشح سموم میکروبی حاصل از پوسیدگی یا جراحات، دندان درد در این بخش ایجاد می گردد. در صورتی که پیشرفت پوسیدگی زیاد شود و به این بخش برسد با وارد شدن میکروب ها به این بخش، امکان حرکت میکروب ها در چرخه خون و انتقال این میکروب ها به نواحی دیگر فراهم می گردد.
استخوان فک (Jawbone)
ریشه دندان را در بر گرفته و از ثبات دندان حمایت می کند. حجم استخوان موجود در اطراف ریشه باعث محکم شدن یا لقی دندان ها می شود.
لثه (Gum)
بافت نرم پوشاننده استخوان فک و اطراف دندان می باشد که در نواحی مختلف، جنس و کارایی متفاوتی دارد. شکل، قوام، رنگ و ضخامت آن در سلامت دندان تاثیر دارد.
پریو (Perio)
پریو: مخفف پریودنتال و پریودنتیکس می باشد و به بافت اطراف دندان گفته می شود.
* از پیشوند یونانی «پِری» به معنی "اطراف، پیرامون" گرفته شده است.
سینوس (Sinus)
کاربرد سینوس در دندانپزشکی دو معنی دارد. یکی حفره های پر شده از هوای درون جمجمه، یعنی سینوس فک فوقانی یا سینوس پیشانی، و دیگری؛ عفونتی که از طریق یک کانال یا شبکه از داخل دندان به بیرون به سمت استخوان تخلیه می شود و مانند یک جوش به نظر می آید. این عفونت ها می توانند داخل دهانی باشند و یا از طریق پوست به بیرون تخلیه شوند.
آپکس یا اپکس (Apex)
انتهای بخش مخروطی دندان را اپکس می نامند.
انسیزال (Incisal)
لبه تیز چهار دندان قدامی بالا و پائین را انسیزال می گویند.
اوربایت (Overbite)
به هم پوشانی عمودی دندان های پیش بالا و پایین در هنگام بسته بودن دو فک اوربایت گفته می شود. این فاصله در حالت طبیعی یک میلی متر است.
سطوح مختلف دندان
سطح مزیال (Mesial)
هر دندان در دهان، توسط سطوح جانبی خود، با دندان های دو طرفش در تماس است. سطح مزیال، سطح جانبی از دندان است که به سمت میدلاین نزدیک بوده و یا به عبارت دیگر به سمت جلو دهان قرار گرفته است.
سطح دیستال (Distal)
سطح دیستال، سطح جانبی از دندان است که از میدلاین دورتر بوده و به سمت عقب دهان می باشد.
سطح باکال (Buccal)
سطحی از دندان که به سمت خارج دهان و گونه می باشد. در واقع گونه ها بر روی سطح باکال دندان ها قرار گرفته اند. نام دیگر سطح باکال، سطح لبیال (Labial) است.
* از واژه سطح باکال، برای دندان های خلفی و از واژه سطح لبیال، برای دندان های قدامی استفاده می شود.
سطح لینگوال (Lingual)
سطح لینگوال، به سمت زبان و داخل دهان می باشد.
سطح اکلوزال (Occlusal)
سطح اکلوزال همان سطحی از دندان ها است که با آن غذا را می جویم. زمانی که دندان های فک بالا و پایین را روی هم می گذارید، در واقع سطح اکلوزال دندان های بالا و پایین برروی یکدیگر قرار می گیرند.
مشخصات ظاهری دندان
کاسپ ها (Cusps)
برآمدگی های مخروطی شکل موجود روی سطح اکلوزال دندان های خلفی را کاسپ می نامند.
ریج ها (Ridges)
نواحی کشیده، کم عرض و نسبتاً برجسته ای بر روی سطح اکلوزال هستند که دارای سه نوع متفاوت هستند:
الف: مارجینال ریج ها (MARGINAL RIDGES)
مارجینال ریج ها بلندترین نواحی سطح اکلوزال در ناحیه مرزی تماس دندان، با دندان مجاور هستند. هر دندان دارای دو مارجینال ریج است، یکی در سمت مزیال و دیگری در سمت دیستال.
ب: ابلیک ریج ها (OBLIQUE RIDGES)
ابلیک ریج ها را بر روی تمامی دندان های مولر (دندان های آسیای بزرگ - Molar) و همچنین بر روی برخی از دندان های پرمولر (آسیاهای کوچک - Premolar) دیده می شوند. این ریج ها تقریباً نسبت به شیار مرکزی دندان، زاویه ۴۵ درجه پیدا می کنند.
ج: ریج های ترانسورس (TRANSVERSE RIDGES)
ریج های ترانسورس را صرفاً بر روی پرمولرها می بینیم، این ریج ها کاملاً مقابل همدیگر قرار گرفته اند و نسبت به شیار مرکزی زوایه ۹۰ درجه دارند.
فوسا (Fossae)
گودی ها و یا فرورفتگی هایی بر روی سطح اکلوزال هستند که حدود این فوسا ها توسط اکلوزال تیبل (Occlusal Table) از یک سو و ریج های موجود روی سطح اکلوزال از سوی دیگر تعیین می گردد. در واقع فوساها، محل قرارگیری کاسپ های دندان های فک مقابل هستند.
* عمیق ترین نقطه فوسا را پیت (Pit) می گویند.
شیارهای جداکننده (Dissectional Grooves)
شیارهای اکلوزال را می توان، به صورت خطوط پر پیچ و خمی روی سطح اکلوزال مشاهده کرد که از نظر بصری سطح اکلوزال دندان را مرزبندی می کنند. تمامی شیارها، اکلوزال تیبل را قطع می کنند که این موضوع حد و مرز کاسپ ها را مشخص تر می کند.
الف: شیار مرکزی
شیار مرکزی، در تمامی دندان های خلفی دیده می شود. این شیار از سمت مزیال به سمت دیستال دندان، بر روی سطح اکلوزال کشیده شده است.
ب: شیارهای باکالی و لینگوالی
بر روی سطح اکلوزال بعضی از دندان ها، شیارهای باکالی یا لینگوالی دیده می شود؛ که از شیار مرکزی به سمت باکال یا لینگوال دندان کشیده شده اند. این شیارها در واقع بین کاسپ های سمت باکال و یا سمت لینگوال قرار می گیرند.
اکلوزال تیبل (Occlusal Table)
اکلوزال تیبل، همان حاشیه پیرامونی سطح اکلوزال دندان ها است. این حاشیه در جایی که محل به هم رسیدن سطح اکلوزال با سایر سطوح خارجی دندان (سطوح مزیال، دیستال، باکال و لینگوال) می باشد، به چشم می آید.
